Vaak hoor ik als familierecht-advocaat: “Vanaf dat een kind 12 jaar is, mag het kind toch zelf kiezen waar hij of zij wil wonen?” Of: “Mijn dochter van 8 jaar geeft heel duidelijk naar mij toe aan dat ze meer bij mij wil zijn na de scheiding.” Ook pijnlijke situaties komen geregeld voor zoals dat ouders er tijdens de zitting in een rechtbank achter komen dat hun zonen bij hun vader zeggen dat ze meer bij hem willen zijn en bij thuiskomst tegen hun moeder zeggen dat het afgrijselijk was en ze de volgende keer echt niet naar hun vader willen gaan en dus beide ouders compleet verschillende dingen zeggen.
Maar hoe zit het met de stem van een kind bij een echtscheiding (en daarna)? Is wat een kind zegt over een omgangsregeling of over waar hij wil wonen doorslaggevend? En vanaf welke leeftijd dan?
Ouderschapsplan
Gaan ouders uit elkaar en hebben zij minderjarige kinderen, dan moeten zij samen een ouderschapsplan opstellen. Hierin staan afspraken over de verzorging en opvoeding van de kinderen. Gehuwde en geregistreerde ouders zijn het wettelijk verplicht om een ouderschapsplan op te stellen. Dit geldt ook voor samenwonende ouders met gezamenlijk gezag.
In het ouderschapsplan moeten in ieder geval afspraken staan over:
- hoe de zorg en opvoeding worden verdeeld, zowel in gewone weken, maar ook in vakanties en tijdens feestdagen;
- hoe ouders elkaar informatie geven over belangrijke onderwerpen, bijvoorbeeld over de schoolkeuze;
- de kosten van de verzorging en opvoeding (de kinderalimentatie).
Daarnaast worden ook veel andere afspraken opgenomen in het ouderschapsplan. Bijvoorbeeld wat ouders belangrijk vinden in de opvoeding, zoals bepaalde regels over bedtijden en huiswerk of opvattingen over straffen.
De stem van het kind bij de totstandkoming van het ouderschapslan
Tot nu toe geldt dat kinderen op een bij hun leeftijd passende wijze moeten worden betrokken bij de totstandkoming van het ouderschapsplan. Dat is op zich een ruim begrip. Dat kan inhouden dat ouders het er uitgebreid met hun kinderen over hebben gehad maar kan net zo goed ook betekenen dat er slechts kort is medegedeeld hoe na de scheiding de omgangsregeling eruit komt te zien.
Kinderen vanaf 12 jaar oud worden door de rechtbank opgeroepen voor een zogeheten kindergesprek (een kinderverhoor). De rechtbank roept kinderen van 12 t/m 18 jaar per brief op voor een dergelijk kindgesprek. Bij zaken over alimentatie worden kinderen vanaf 16 jaar opgeroepen. De rechtbank stuurt ook een brochure met uitleg over het kindgesprek toe aan de kinderen en hun ouders.
Het gesprek vindt plaats in het gerechtsgebouw en is meestal op de dag van de rechtszitting of kort daarvoor. Bij het kindgesprek gaat het erom dat de rechter de kinderen betrekt bij de procedure. De scheiding, omgangsregeling, beslissing over ouderlijk gezag of alimentatie heeft namelijk gevolgen voor hen: bij wie gaan ze wonen, hoe vieren ze hun verjaardag, bij wie zijn ze in de zomer- of de kerstvakantie? De kinderen krijgen de gelegenheid om te vertellen wat ze ervan vinden: ze worden ‘gehoord’. Het gaat om een kort, informeel gesprek, waarin het kind zijn eigen mening mag geven. Een kind is niet verplicht om te komen. Een brief sturen kan ook.
Wat een kind aangeeft is uiteraard zeer belangrijk maar niet doorslaggevend. Het is niet zo dat een kind (ook niet wanneer hij ouder is dan 12 jaar) zelf bepaalt. Wel wordt naar mate een kind ouder wordt zijn stem zwaarder gewogen bij de uiteindelijke beslissing over een omgangsregeling of waar hij of zij komt te wonen. Belangrijkste blijft echter altijd dat het vooral de ouders moeten zijn die als volwassenen de beslissingen nemen voor een kind en die beslissingen ook goed uitleggen aan een kind. Doen zij dit niet dan kan een kind snel in een (loyaliteits)conflict terecht komen.
Rechtbank Zwolle begint met een pilot; grotere rol voor de stem van het kind
Bij de rechtbank Zwolle wordt vanaf 1 mei 2018 gestart met een pilot (het zogeheten Brugproject) die zowel in de plaatselijke media als ook landelijk gezien veel aandacht krijgt. Nieuw is dat bij de rechtbank Zwolle alleen het indienen van een ouderschapsplan bij een echtscheiding niet meer voldoende is. Ouders zullen ook als bijlage bij dat ouderschapsplan een formulier moeten indienen waarop staat hoe zij precies hun kinderen hebben betrokken bij het opstellen van een ouderschapsplan. Een werkgroep van rechters en onder meer advocaten en kinderpsychologen heeft dit standaardformulier gemaakt met onderwerpen waarover ouders met hun kinderen kunnen/moeten praten. Het is in feite huiswerk voor de ouders om te doen met hun kinderen wanneer zij in scheiding liggen.
Voor kinderen is de duidelijkheid over waar zij komen te wonen en wanneer ze bij hun ouders zijn belangrijk. Het geeft ze houvast. Het is ook fijn als zij hun mening kunnen geven. Er overkomt ze al zoveel, het is ook fijn als ze mee kunnen praten en het gevoel krijgen dat hun mening ertoe doet. Het betekent niet dat het ook moet gaan zoals zij het willen. De ouders kunnen rekening houden met de mening van hun kind, maar zij bekijken zelf of het past bij wat zij kunnen regelen. Als ouders ruzie of conflicten krijgen over in welke mate zij rekening willen of kunnen houden met de mening van hun kind(eren), dan dienen zij dat samen op te lossen. Hierbij horen de kinderen niet te worden betrokken. Als de uitkomst voor de kinderen een teleurstelling is, kunnen ouders helpen dit op te vangen door hun kinderen meer uitleg te geven. Daarom is het belangrijk dat ouders samen kiezen voor de regeling.
De bedoeling van het invullen van het formulier is dus om de stem van het kind in ieder geval nog duidelijker te laten blijken. Alle informatie over de nieuwe pilot vindt u hier.
Advocaat Familierecht en Ondernemingsrecht bij CKV Advocaten
Lees ook meer over de mogelijkheden van mediation