Zonder dat er in de publiciteit erg veel aandacht aan is besteed heeft de Eerste Kamer op 12 april jongstleden een wetsvoorstel aangenomen dat vanaf 1 juli 2016 het verloop van het strafproces wel eens vergaand kan gaan beïnvloeden. Vanaf die datum mogen slachtoffers en nabestaanden van een ernstig misdrijf zich namelijk gaan uitspreken over het bewijs in een strafzaak en de straf die opgelegd zou moeten gaan worden.
Op dit moment biedt artikel 51 e Sv aan slachtoffers en nabestaanden de mogelijkheid om ter zitting een verklaring af te leggen over de gevolgen die het strafbare feit bij hen teweeg heeft gebracht. Dit spreekrecht is dus een beperkt recht. Opmerkingen van slachtoffers of nabestaanden over bijvoorbeeld het bewijs tegen de verdachte of over de straf die de verdachte – na bewezenverklaring – zou moeten krijgen, worden niet toegestaan.
De invulling van dit spreekrecht levert in de praktijk vaak al problemen op. Gedreven door – begrijpelijke – emoties is het voor velen die van het spreekrecht gebruik maken vaak al erg lastig om op een goede manier aan dit spreekrecht invulling te geven. Niet zelden moet de rechter ingrijpen: en niet zelden ontstaan er ongemakkelijke situaties als de spreker zichzelf een andere rol tracht toe te bedelen dan de wetgever voor ogen heeft gehad.
Anderzijds is het zo dat het spreekrecht ondanks de bezwaren die daartegen ingebracht kunnen worden, eigenlijk niet goed meer uit het strafproces kan worden weggedacht. En misschien simpelweg ook wel terecht een plek binnen het strafproces heeft gekregen.
De uitbreiding die per 1 juli 2016 gaat gelden gaat echter vele stappen verder. Niet alleen kunnen het slachtoffer en de nabestaanden zich uitlaten over de gevolgen van het strafbare feit, maar zij kunnen zich ook actief gaan bemoeien met de strafzaak zelf. En dat is een in mijn ogen een brug te ver.
Al snel zal de situatie ontstaan dat degene die van het spreekrecht gebruik maakt feitelijk als een soort tweede rechter of officier van justitie gaat optreden. De spreker kan zich uitlaten over het bewijs en de bruikbaarheid daarvan, zonder dat hij of zij van de juridische kant van de zaak enige kaas heeft gegeten. De spreker kan bijvoorbeeld van oordeel zijn dat een bepaalde verklaring ondanks allerlei daaraan klevende juridische gebreken weldegelijk voor het bewijs kan worden gebruikt terwijl voor de andere – professionele – procespartijen (Officier van Justitie, rechter en advocaat) helder is dat dat helemaal niet mogelijk is.
In een zaak waarin het neer komt op de vraag of de verdachte een beroep op noodweer (zelfverdediging) toekomt speelt bijvoorbeeld vaak het (vermeende) slachtoffer een belangrijke rol. Want als het slachtoffer misschien wel de agressor is geweest tegen wiens geweld de verdachte zich heeft moeten verdediging, dan kan het tot uitermate complexe en pikante situaties leiden als het slachtoffer zich als spreker zou kunnen uitlaten over het bewijs tegen de verdachte terwijl het slachtoffer/spreker misschien wel eerder zelf als verdachte zou moeten worden aangemerkt.
Maar ook valt te denken aan de spreker die in een gloedvol en emotioneel betoog om levenslange gevangenisstraf vraagt terwijl de wet een strafmaximum van bijvoorbeeld 8 jaar voorschrijft. Tenminste zal dat tot een hoop commotie leiden en zal een deel van de aandacht tijdens het strafproces moeten gaan naar dingen die weer moeten worden rechtgezet.
Allemaal voorbeelden van situaties die bepaald niet denkbeeldig zijn en die het verloop van het strafproces sterk (en niet in positieve zin) zullen gaan beïnvloeden. Vaak met als risico dat de spreker naar aanleiding van de dingen die naar voren worden gebracht opeens op verzoek van een van de procespartijen alsnog als getuige moet gaan worden gehoord.
De uitbreiding van het spreekrecht is een feit. We zullen het er mee moeten doen. Ik vrees echter dat de gevolgen groot zullen zijn en dat het nog maar zeer de vraag is of slachtoffers en nabestaanden door alles wat het met zich mee zal brengen, uiteindelijk wel geholpen zijn.
Vragen hierover? Neem contact op met mr. Voors door middel van onderstaand contactformulier.